#3 Nance Folmer-van Heck over familiesystemen

Je plek innemen in het familiesysteem: inzichten uit het gesprek met Nance Folmer

In deze aflevering van de podcast Grip op je Groei gaat Saraï in gesprek met Nance Folmer van OerOuders. Nance is contextueel therapeut en helpt samen met haar man Paul ouders en stellen om stevig te staan in hun familiesysteem. Een gesprek over moedige dialogen, ongeschreven regels en de vaak onzichtbare loyaliteit die je klein kan houden.

De kracht van moedige gesprekken

Nance begint het gesprek met een persoonlijk verhaal over haar eigen groei. Ze vertelt hoe ze in een familiepatroon terechtkwam dat ze al eerder in haar leven herkende: het vermijden van moeilijke gesprekken om gedoe te voorkomen.

"Ik ben weer in een familiepatroon terechtgekomen dat ik al veel eerder in mijn leven herkende. Maar toch een beetje vanuit pleasegedrag, vanuit het goed willen doen, het niet meer aan willen gaan," vertelt ze. Tot ze op een gegeven moment dacht: "Dit is niet wat ik mijn kinderen voor wil leven. Ik moet weer opstaan, mezelf bij elkaar rapen en dit aangaan."

Wat haar hierin aanzette tot actie waren vragen van de volgende generatie – haar oudere nichtjes en neefje. Ze realiseerde zich dat er een moment zou komen waarop zij echt antwoorden wilden op vragen over moeizame familiedynamieken. "En dan kan ik het niet over mijn hart verkrijgen om ze niet de waarheid te delen. Of om ze maar te laten geloven in de leugen. Dus dat maakt dat ik steeds die moed moet hebben om het aan te gaan."

Wat zijn familiesystemen?

Wie zich bezighoudt met persoonlijke ontwikkeling, komt vanzelf bij het thema familiesystemen. Maar wat wordt daar eigenlijk mee bedoeld?

Nance legt uit dat er twee stromingen zijn. Enerzijds zijn er de ongrijpbare familiedynamieken, die gaan over voorouders en vorige levens. "En met die ongrijpbaarheid kan je vandaag de dag eigenlijk helemaal niets. Want je legt daarmee opnieuw de verantwoordelijkheid buiten jezelf."

De andere kant van familiesystemen is juist heel tastbaar: "Ik ben een vrouw en ik ben een dochter van een vader en een moeder. Mijn vader en moeder hebben ook een vader en moeder. En misschien broers en zussen. En daarboven zijn er ook weer vaders en moeders."

Nance vergelijkt een familiesysteem met een spinnenweb: "Op elke kruising staat iemand en het is een heel web van dynamieken en uitwisselingen. Als iemand niet goed op zijn plek staat, trekt hij het draadje waarmee hij verbonden is richting de andere knooppunten een beetje uit balans."

Loyaliteit als zijnsgegeven

Een belangrijk concept binnen familiesystemen is loyaliteit. Nance legt uit dat loyaliteit een zijnsgegeven is – het is er, en we kunnen er niet onderuit.

"Als ik nu tegen jou zeg, Saraï, wat heb jij verschrikkelijke ouders? Dan raakt dat meteen iets in jou en denk je: hou je mond over mijn ouders. Het zijn míjn ouders. Dat is al direct loyaliteit."

Er zijn verschillende vormen van loyaliteit. De existentiële loyaliteit is een zijnsloyaliteit die door de bloedband wordt gegeven. Maar er is ook verworven loyaliteit, die ontstaat wanneer ouders investeren in de relatie met hun kinderen.

Problemen ontstaan wanneer er loyaliteitsconflicten zijn, bijvoorbeeld bij een scheiding. "Als een kind het gevoel heeft dat het moet kiezen, dan is het eigenlijk een symbolisch hartje dat doormidden is, met papa en mama aan weerszijden. En een kind heeft dan het idee: ik moet kiezen voor papa óf voor mama."

De impact van loyaliteit op je leven

Loyaliteitsconflicten kunnen verstrekkende gevolgen hebben. Nance legt uit: "Als een kind niet wil kiezen, omdat het loyaal wil blijven aan beide, dan kan het zijn dat het kind ertussen valt. En dan ervaar je binnen die gespleten loyaliteit gevolgen als depressie, burn-outs... dat het leven je niet meer voedt."

Er is ook zoiets als verborgen loyaliteit, waarbij je loyaal bent aan een ouder door diens gedrag na te doen of diens succes (of ongeluk) na te jagen. Dit kan invloed hebben op je werkrelaties, je vermogen om grenzen aan te geven, en je zelfbeeld.

"Eigenlijk denk ik dat alles waar je in het leven mee te maken krijgt – of het nu gaat om tegenslagen waar je geen invloed op hebt, of tegenslagen die ontstaan door onvoldoende zelfzorg – je die vormen van tegenslag allemaal zou kunnen onderzoeken in relatie tot je loyaliteiten."

Schuldig maken als weg naar volwassenheid

Een interessant inzicht dat Nance deelt is dat het maken van andere keuzes dan je ouders – en je daar schuldig over voelen – eigenlijk hoort bij volwassen worden.

"Als ze een ander pad willen bewandelen dan dat van hun ouders, dan zeg ik: gefeliciteerd. Want daarmee ben je de weg naar volwassenheid ingeslagen. Volwassen worden gaat per definitie over het je schuldig maken aan het gegeven dat je het niet meer kan en wil doen zoals je ouders het hebben gedaan."

Maar dit betekent niet dat je in radicaliteit moet vervallen. "Het gaat erom: kun je aannemen wat je hebt ontvangen? Kun je dat helemaal aangaan en vervolgens erkennen: meer hadden ze niet te geven, ook al had ik daar wel recht op."

Parentificatie: de omgekeerde ouder-kindrol

Een belangrijk thema in het gesprek is parentificatie – de omgekeerde ouder-kindrol. "Parentificatie betekent dat je bent gaan zorgen voor je ouders, ten koste van de zorg voor jezelf," legt Nance uit.

Ze onderscheidt verschillende vormen:

• Het zorgende kind
• De zondebok
• Het perfecte kind
• Het kind dat kind blijft

Al deze vormen ontnemen kinderen op een andere manier hun eigen levenspad. "Het perfecte kind – daarvan zie je vaak dat het in het volwassen leven mensen zijn die vaak een burn-out hebben gehad. Ze willen het goed doen voor de ouder en zorgen dat die weinig te klagen heeft."

Parentificatie ontstaat niet omdat ouders per definitie slecht zijn. "Geen kind wordt schadeloos opgevoed. Dat is ook een goed teken. Als kinderen in volledige perfectie worden opgevoed, wat wordt er dan eigenlijk opgevoed? Dan zijn ze niet klaar voor het leven."

Het belang van moedige gesprekken

Veel mensen stellen moeilijke gesprekken uit, omdat ze de reactie van hun ouders al denken te kennen – vaak slachtofferschap. Toch moedigt Nance aan om het gesprek aan te gaan.

"Als je zo’n gesprek begint en er binnen de eerste zin al een slachtofferschap wordt aangenomen – 'het ligt ook allemaal aan mij, ik kan ook nooit iets goed doen' – dan mag je op je eigen stoel blijven zitten en vragen: wat maakt dat je nu zo reageert? Kun je je voorstellen wat het met mij doet, terwijl ik de moed heb verzameld om dit gesprek met jou aan te gaan?"

Ze stelt ouders vaak de vraag: "Stel dat jouw kinderen nu volwassen zouden zijn. Wat zou je dan liever van hen horen? De eerlijke waarheid of de fijne leugen?" De meeste ouders zeggen dan: "Nee, ik zou echt de eerlijke waarheid willen." Waarop ze antwoordt: "Oké, maar dan schuurt het. Dan moet je dit dus aangaan."

Contextuele therapie versus familieopstellingen

Nance maakt een helder onderscheid tussen contextuele therapie en familieopstellingen. Ze vertelt dat ze lang met familieopstellingen werkte, maar daarin vaak in kringetjes bleef ronddraaien.

"Toen ik in aanraking kwam met contextuele therapie, had ik voor het eerst het idee: wacht, dit is veel meer oplossingsgericht. Je wordt aangemoedigd tot herstel, tot het aangaan van moeilijke gesprekken. Het gaat om dialoog, om het herstellen van de verbinding."

Een belangrijk verschil is volgens haar dat bij familieopstellingen soms te snel naar vergeving wordt gestuurd, terwijl contextuele therapie meer kijkt naar waar de verantwoordelijkheden liggen. "De ouder draagt altijd meer verantwoordelijkheid. Dat is gewoon zo. Als ouder moet je altijd een stap extra zetten voor je kind."

Wat gebeurt er als je niet op je plek staat?

Mensen die niet op hun plek staan binnen het familiesysteem blijven volgens Nance zoekende. Ze hoppen van cursus naar workshop naar traject, op zoek naar zichzelf.

"Op het moment dat je echt op je plek staat binnen je familiesysteem, voel je niet meer de noodzaak om te zoeken. Dan kun je jezelf in moeilijke tijden bij elkaar rapen. Dan erken je dat het leven ups en downs kent. Dan mag je soms gewoon iets niet weten – en is dat oké."

Moratorium: ruimte voor herstel

Soms is het nodig tijdelijk het contact met familieleden te verbreken. Nance noemt dit een moratorium: "Moratorium is de ruimte die iemand inneemt waarbij er minimaal tot geen contact is, maar waarin wel wordt gewerkt aan herstel – zonder verdere beschadiging."

Ze benadrukt dat zo’n keuze niet lichtzinnig wordt genomen: "Voordat iemand het contact verbreekt, gaat daar een enorme ijsberg aan overwegingen aan vooraf. En toch worden mensen vaak veroordeeld op de keuze zelf, terwijl die al veel dieper geworteld is."

Een goede voorouder worden

Aan het eind van het gesprek vraagt Saraï wat Nance zou adviseren aan iemand die een goede voorouder wil zijn. Haar antwoord: "Elke geraaktheid begint bij de vraag: hoe ben ik hierin gevormd door mijn eigen geschiedenis?"

Ze adviseert om jezelf tijd te gunnen: "Een boom is ook niet in één dag gegroeid. Dus gun jezelf tijd. En omring je met diepgewortelde mensen die jou daarin mogen spiegelen. In plaats van dat je blijft hoppen en daardoor verdwaalt."

Tot slot: "Verwonder jezelf. Verwonder je over wat je ziet. Over wat op je pad komt. En stel de vragen. Wees soms gewoon weer dat kind dat op ontdekkingstocht gaat in het leven – nieuwsgierig en open."

Leestip van Nance:

Leren over leven in loyaliteit, geschreven door Leen Hermkens.

Wil je meer leren over familiesystemen en hoe je je plek daarin kunt vinden? Luister dan naar de volledige aflevering van Grip op je Groei met Nance Folmer. Vergeet je niet te abonneren voor meer inspirerende inzichten over persoonlijke ontwikkeling en hoe jij grip kunt krijgen op je groei.